«Ліст з пекла»: пра парадкі ў беларускіх турмах піша палітвязень Мікола Аўтуховіч

«З 2005 года я знаходжуся ў няволі і бачу, што сітуацыя з правамі асуджаных толькі пагаршаецца».

Я знаходжуся ў месцах пазбаўлення волі за нецярпімасць да несправядлівасці. За тое, што адкрыта казаў аб карупцыі. Але злачынстваў я не здзяйсняў. За ўвесь час знаходжання ў турме № 1 г. Гродна я не звяртаў увагі на подласці асобных супрацоўнікаў турмы, якія парушалі мае правы. Яшчэ да прыезду ў гэтую турму я ведаў, што мне тут могуць стварыць «асаблівыя» ўмовы ўтрымання, але быў упэўнены, што вытрымаю любыя выпрабаванні.

Я не скардзіўся, калі мяне па прыбыцці ў турму адразу пасялілі ў камеру-ізалятар і пратрымалі там 255 сутак. У гэтай сырой і халоднай камеры з бетоннай падлогай, без стала і лаваў (што забаронена законам) я сядзеў б да канца тэрміну, калі б не выпадковая нататка ў газеце. У камеры ад вялікай вільготнасці, мокрых сцен рэчы пакрываліся цвіллю нават у сумцы. Гніў матрац. Пры гэтым асобныя супрацоўнікі турмы са здзекам казалі: «Радуйся, што табе далі нумар «люкс»!» Вось толькі ад такога «люкса» ў мяне, чалавека, які не паліць, з лёгкіх пачалі адкашліваецца вільготныя згусткі. У гэтым «люксе» нават летам даводзілася сядзець у шапцы, а ўсю зіму на ўнутранай рашотцы вакна быў лёд.

Я не рэагаваў на прэтэнзіі ўсё тых жа супрацоўнікаў адміністрацыі, якія абвінавацілі мяне ў тым, што я пішу «няправільныя» лісты на свабоду, канфіскавалі ў мяне пяць лістоў, склалі акт канфіскацыі. Палохалі, што завядуць супраць мяне крымінальную справу – нібыта за тое, што псую добры імідж нашай дзяржавы. Асабліва «выслужлівы» маёр прасіў у старэйшага дазволу разабрацца са мной іншымі спосабамі (не буду іх нават указваць).

Я не рэагаваў, калі ў маці не прынялі прадуктовую перадачу, якую самі ж і дазволілі, прымеркаваўшы да нашага спаткання. Мама на сваю невялікую пенсію назбірала грошай на 30 кг нятанных прадуктаў, прывезла, а ёй кажуць: «Не паложана!» Хіба гэта не здзек? Добра, што я на спатканні падрыхтаваў яе да такога варыянту развіцця падзей i крыху супакоіў. А так магла б і інфаркт атрымаць. Хіба можна назваць афіцэраў, якія не стрымалі сваё слова, мужыкамі? Яны не мужыкі, мужыкі так ніколі не зробяць, тым больш афіцэры.

Не скардзіўся я і на медыкаў, якія ігнаравалі мае звароты па дапамогу. За год я звяртаўся да іх 40 разоў, адгукнуліся толькі 6 разоў. Прычым наведванні дактароў заканчваюцца адным пытаннем: «Дык што табе даць, калі ў нас нічога няма?» А ў ВК-5 дактары шчыра казалі:

« Лягчэй аформіць паперы аб тваёй смерці, чым лячыць».

У мяне шмат сур’ёзных захворванняў, але пры гэтым медыкі турмы ні разу (!) не ўзялі ў мяне аналізы. І такое стаўленне не толькі да мяне – падобныя скаргі я чуў ад многіх асуджаных.

На прыём да начальніка медчасткі я не мог патрапіць больш за два месяцы, хоць спраўна пісаў заявы. А калі трапіў, то на маё пытанне «Чаму сустрэчы прыйшлося чакаць так доўга?» ён адказаў, што ад мяне ніякіх заяваў не паступала … Так, гэта праўда, напісаныя асуджанымі заявы тут часта сыходзяць у нікуды. Адзін раз мяне адмовіліся выводзіць да адваката з-за адсутнасці маёй заявы. Я не стаў пісаць новую, так як літаральна за некалькі дзён да прыезду адваката я аддаў заяву на сустрэчу асабіста ў рукі начальніку. Так не павінна адбывацца, але адбываецца.

Я не рэагаваў на многія іншыя поскудзі і правакацыі, пакуль з дапамогай пракурора Гродзенскай вобласці, які ў студзені 2013 года наведаў маю камеру, не даведаўся, што з’яўляюся «злосным парушальнікам» рэжыму ўтрымання ў турме № 1.

Як аказалася, на мяне яшчэ ў кастрычніку 2012-га быў напісаны рапарт пра тое, што я не рэагую на заўвагі кантралёра. Хоць у рэальнасці, такіх заўваг і папярэджанняў не было. І ў кастрычніку 2012 года мне, аказваецца, вынеслі вымову, пра якую я выпадкова даведаўся ў студзені 2013 года.

Рашэнне аб накладанні на мяне спагнання не было рашэннем адміністрацыі турмы. Яны толькі выконвалі загад зверху. Гэта быў загад людзей, здольных уплываць на сітуацыю ў цэлым. Не простых смяротных, а людзей, блізкіх да вярхоў улады. Мабыць, яны баяцца, што я выйду на свабоду раней адмеранага судом тэрміну і падам доказы сваёй невінаватасці.

Пасля кастрычніцкай вымовы мне прыйшлося папярэдзіць адміністрацыю турмы аб тым, што на шалі яны кладуць не сваю подласць, а рэпутацыю ўсёй краіны, адміністрацыя не зразумела. Яны спрабавалі мяне супакоіць, запэўнівалі, што нічога страшнага не адбылося, што праз год усе парушэнні здымуцца. Вельмі хацелі, каб я паверыў у тое, што гэта было зроблена не спецыяльна. Натуральна, я гэтаму не паверыў.

Лагічнага тлумачэння такому нахабнаму ўчынку кантралёра ў адміністрацыі не было. І вось роўна за месяц да пагашэння ўсіх маіх спагнанняў па такім жа сцэнары мне выносяць вымову. Што гэта за турма, у якой пад капірку фабрыкуюць парушэнні шараговыя кантралёры, а кіраўніцтва паказвае, што не мае дачынення да гэтага? Чаму радавы «вяртухай» не баіцца хлусіць і ламаць лёсы людзей? Няма веры такім афіцэрам, як бы адміністрацыя ні апраўдвалася. Не бывае такіх супадзенняў, каб двойчы – у 2012 годзе і ў 2013 годзе – я атрымліваў спагнанні як раз перад тым, як павінны пагасіць усе папярэднія.

Такім чынам, мне прыйшлося выказаць пратэст і спаласаваць лязом жывот. Усе гэтыя меры на сумленні выканаўцаў. Іншага спосабу прыцягнуць увагу да дадзенай праблемы ўжо няма. На пратэстныя галадоўкі адміністрацыя не рэагуе. Я пратэстую, бо заўтра гэты кантралёр пацвердзіць, што на яго змене Аўтуховіч сам засіліўся ў камеры на рашотцы або памёр ад сардэчнай недастатковасці.

З 2005 года я знаходжуся ў няволі і бачу, што сітуацыя з правамі асуджаных толькі пагаршаецца. За гэты час я добра зразумеў, што ні пракурор, ні любы іншы орган кантролю не вырашаюць праблемы асуджаных. Ды і ўсе, хто аказаўся тут, добра засвоілі, што толькі зробяць горш самі сабе, калі будуць звяртацца са скаргамі, адстойваючы свае канстытуцыйныя правы. Вядома шмат выпадкаў, калі з месцаў пазбаўлення свабоды не выпускаюць скаргі на імя пракурора. Бывае, іх ірвуць на вачах асуджанага!

Прыкладаў расправы над шукальнікамі праўды дастаткова. Не выпадкова асуджаныя пасля сваіх скаргаў трапляюць у ШІЗА і доўга не могуць з яго выйсці, бо атрымліваюць дадатковыя тэрміны за ўсякія надуманыя парушэнні. Мяне самога шмат разоў выводзілі з ШІЗА да кіраўніцтва калоніі толькі для таго, каб «выпісаць» дадатковае пакаранне. Усёдазволенасць, беспакаранасць, кругавая парука пазбаўляюць супрацоўнікаў адміністрацый калоній і турмаў пачуцця меры ў самавольстве. Яны нават перастаюць хаваць і вуаліраваць свае вытанчаныя метады вымагальніцтва з асуджаных і іх родных. Больш за тое, многія супрацоўнікі пад падставай недафінансавання папраўчых устаноў прымудраюцца арганізоўваць асабісты бізнэс за кошт асуджаных і іх сваякоў. Калі сёння не гаварыць пра гэтыя праблемы адкрыта, то нічога вырашацца не будзе. Значыць, заўтра асуджаных пачнуць карміць наогул па 2 разы на дзень і скажуць, што гэта зроблена па просьбе саміх зняволеных, іх жонак, дзяцей і маці.

Ведаю, што ў абвяржэнне маіх слоў адміністрацыям устаноў не цяжка будзе знайсці патрэбную колькасць тых, хто стане расказваць, як ім добра жывецца ў калоніях і турмах, што ўсіх усё задавальняе і ніхто ні на што не скардзіцца. Але, думаю, усе разумеюць, што нескладана ўкласці патрэбныя прамовы ў вусны паслухмянага і залежнага раба. Аднак я ведаю, пра што кажу, і гатовы адказаць за свае словы. Тым больш што за апошнія 20 гадоў праз турмы і лагеры суверэннай Беларусі прайшло столькі людзей, што сведак не трэба будзе шукаць. Калі кожны, хто карыстаецца інтэрнэтам, размесціць свой аповед або апавяданні тых сваіх знаёмых, якія пабывалі ў месцах пазбаўлення волі, то свет здрыганецца, даведаўшыся, наколькі ў Беларусі прагніла гэтая сістэма.

Пакуль хачу спыніцца вось на чым. Пастановай Савета міністраў № 1564 ад 21.11.2006 г. былі ўсталяваныя нормы харчавання і рэчавага забеспячэння для асуджаных, якія адбываюць пакаранне ў папраўчай установах. 28.04.2010 г. пастановай Савета міністраў былі ўнесены змены ў гэты дакумент. З улікам гэтых заканадаўчых актаў фарміраваўся бюджэт нашай краіны, у які закладваліся сродкі, неабходныя для забеспячэння і ўтрымання калоній і турмаў.

У сувязі з гэтым хачу спытаць у прэзідэнта «самай справядлівай еўрапейскай дзяржавы», ці ведае ён, колькі недаатрымліваюць асуджаныя, згодна з устаноўленымі законам нормамі? Ці ведае ён пра сапраўднае становішча спраў у калоніях і турмах? Хто крадзе гэтыя грашовыя сродкі: чыноўнікі ці дзяржава? Чаму, спадар прэзідэнт, у нас у краіне нікому няма справы да праблем асуджаных? Чаму за апошнія 20 гадоў так і не змянілі законы, якія ўжо сорамна называць цывілізаванымі? Чаму цэлы корпус турмы (думаю, што гэта каля паўтысячы чалавек) павінен падстрыгаць сабе пазногці аднымі на ўсіх нажніцамі? Хто з чыноўнікаў за апошнія 20 гадоў уздымаў гэтае пытанне? Або нашых асуджаных лічаць жывёламі? Чаму асуджаным не выдаюць аднаразовыя брытвы?

Дзе тыя 2 курыныя яйкі на тыдзень, якія дазволены па нормах? Чаму замест 125 грамаў малака на дзень выдаюць толькі 100? Чаму ў кашы немагчыма знайсці мяса?

Я шукаў адказы на гэтыя пытанні ў супрацоўнікаў адміністрацыі, і многае атрымалася высветліць. Аказваецца, што асуджаным на турэмным рэжыме замянілі першую норму харчавання на трэцюю норму, па якой кармілі і кормяць асоб, якія знаходзяцца пад следствам. Знайшоўся нейкі «разумны» рэвізор з кантрольна-рэвізійнага кіравання МУС, які паставіў пад сумнеў пастанову аб нормах харчавання. Але гэты рэвізор не ўлічыў, што падследныя, пад якіх напісана трэцяя норма, могуць атрымліваць ад родных па 30 кг прадуктаў кожны месяц, а асуджаныя ў турмах – толькі адзін раз на год. Забраўшы з рацыёну асуджаных турэмнага рэжыму курынае яйка, скараціўшы норму па малацэ, бульбе, хлебе і крупах, дзяржава вырашыла сэканоміць на здароўі людзей. Вымалёўваецца вельмі непрыемная карціна – класічны «развод» асуджаных. З цяжкасцю верыцца, што радавы рэвізор КРУ МУС зрабіў выклік заканадаўчым актам. Такі дзёрзкі ўчынак – падмена праўдзівага тлумачэння Закона патрэбным тлумачэннем з мэтай эканоміі сродкаў бюджэту – можна было здзейсніць толькі з дазволу «вярхоў». Менавіта таму Дэпартамент выканання пакаранняў лёгка «здаў» асуджаных і не заступіўся за іх.

Я зарабіў у турме грыбок пазногцяў. Вельмі доўга даказваў адміністрацыі, што так быць не павінна, каб 500 чалавек карысталіся нажніцамі, якія ніхто не дэзінфікуе і якія проста вісяць на кручку ў лазні. Пераканаў. Дазволілі. Тройчы мая жонка прывозіла абцужкі для пазногцяў і тройчы везла іх назад. Адны дазваляюць, іншыя кажуць, што не дазволена…

У калоніях адэкватныя кіраўнікі негалосна дазваляюць мець асабістыя сродкі гігіены, але калі цябе трэба пакараць, то абцужкі для пазногцяў могуць стаць паваротам для напісання рапарту і абвінавачваннем у парушэнні рэжыму. Калі ўвесь цывілізаваны свет ужо больш за 30 гадоў карыстаецца асабістымі сродкамі гігіены, нашы асуджаныя пазбаўленыя гэтага права нашым жа законам! Гэта ад вялікай любові да народу? Хіба гэта не ганьба для нашай дзяржавы?

Асуджаным у турме № 1 забаронена мець асабістую іголку для шыцця. Яе наяўнасць – гэта ўжо найгрубейшае парушэнне, за якое можна атрымаць спагнанне. Атрымліваецца, што адміністрацыя прымушае асуджаных наперакор здароваму сэнсу карыстацца адной іголкай на 10-15 камер, і гэта пры тым, што ў некаторых камерах знаходзяцца ВІЧ- інфіцыраваныя і носьбіты гепатыту. Пытанне: чаму? Чаму, спадар прэзідэнт, за ўвесь тэрмін свайго знаходжання ў месцах пазбаўлення волі – пачынаючы з 2005 года – толькі з вясны 2013 сталі выдаваць туалетнае мыла, аднаразовую брытву? І я магу задаць яшчэ шмат такіх чаму.

Чаму, спадар прэзідэнт, за ўвесь тэрмін свайго знаходжання ў месцах пазбаўлення волі я ні разу не бачыў, каб асуджаным выдавалі туалетную паперу?

У СІЗА-1 г. Мінска адзін новы супрацоўнік адміністрацыі не паверыў маім словам, што туалетную паперу проста не выдаюць. Ён сышоў на паўгадзіны, а калі прыйшоў, сказаў: «Я даведаўся: вам выдаюць замест паперы тэхнічную літаратуру». Па камерах і напраўду разносілі старыя кнігі і называлі іх тэхнічнай літаратурай, але я ніяк не мог паверыць, што гэта замест туалетнай паперы. Я папрасіў гэтага маёра прынесці і паказаць мне дакумент яшчэ раз, на падставе якога нас пазбаўлялі магчымасці мець самы элементарныя прадметы асабістай гігіены. Аказалася, што быў нейкі зварот Дэпартамента выканання пакаранняў у Савет міністраў.

Калі я казаў адміністрацыі калоніі, што мяса ў кашы вельмі мала, яны адказвалі: «А ты ўзважваў?» У Афганістане я 2 гады і 3 месяцы харчаваўся з палявой кухні і добра ведаю, што такое норма мяса ў талерцы. Але як супрацьстаяць нахабнаму падману? Дарэчы, мяса я ўзважваў. У СІЗА -1 на Валадарскага ў Менску я прапанаваў усім сукамернікам, якіх на той час было 10 чалавек, выкласці ўсё мяса з кашы ў адзін посуд. Хлопцы вынялі з кашы ўсе мясныя валокны. З дапамогай нітак і алоўка зрабілі прымітыўныя шалі. На адзін бок вагаў паклалі пачак печыва ў 100 грамаў, а на другую – усё мяса. Дык вось: печыва пераважыла мяса з нашых дзесяці порцый. А па норме на 10 чалавек мяса павінна было быць 900 грамаў. Чаму ва ўсім цывілізаваным свеце не стаіць пытанне харчавання ў турмах? Ды таму, што там не на нарадах з карупцыяй змагаюцца, а справамі. Там ужо даўно дазуюць устаноўленыя нормы парцыйнай фабрычнай упакоўкай, каб не дай Бог у кагосьці не з’явілася думка пра тое, што ў месцах пазбаўлення волі людзей падманваюць, труцяць або марнуюць голадам. У рэшце рэшт, суд прыгаварыў чалавека да пазбаўлення свабоды, але не да катаванняў. Затое ў «сумленнай і не карумпіраванай» Беларусі ўсё робіцца на словах і на вока. « Ты што, мне не верыш? Я асабіста правяраў закладку мяса ў кацёл «, – казаў мне адзін высокапастаўлены супрацоўнік турмы. Я як раз веру сваім вачам і свайму страўніку. Але чаму ў тое, што не крадуць, павінна верыць краіна, бо ў сістэме выпраўлення пакаранняў усё хлусяць, ведаючы, што іх ніхто не зможа праверыць. Раздатчык ежы (асуджаны) на маё пытанне «Дзе мяса?» адказвае: «Што я магу зрабіць? Мне так выдаюць у сталовай». І праўда, адкуль ён можа ўзяць мяса, калі яго ў кашы няма або зусім мала? На тое ж пытанне кантралёр, які прысутнічае пры раздачы ежы, адказвае яшчэ прасцей: « Ты што, самы разумны?» У турме не прынята задаваць «нязручныя» пытанні, таму кантралёры спяшаюцца заткнуць «цікаўнаму» рот.

Некаторыя «мышы з-пад веніка» пішчаць аб парушэнні правоў асуджаных у Еўропе, не ведаючы, што рэальна адбываецца ў турмах і калоніях у сваёй краіне. Я нават не кажу пра палітычных зняволеных, таму што ў нашай краіне многія, хто адбывае пакаранне, у большай ці меншай ступені ўжо могуць лічыцца вязнямі сумлення.

Хто ж прыдумаў такую хітрую схему падману? Усяму свету мы кажам, што асуджаны ў нас атрымлівае 100 г мяса, а рэальна да выдачы атрымліваецца прыкладна 43 грама. Хоць я не сцвярджаю, што гэтыя 43 г трапляюць у талеркі. У савецкія гады салдату выдзялялася 100 г мяса, і ён атрымліваў у палявых умовах 100 г тушонкі ў дзень. Чаму цяпер у нашай краіне мяса ў норму «забіваюць» вагой жывой каровы ці свінні? Разабраўшыся ў гэтай схеме, я ўбачыў, што 100 г мяса праходзіць першасную апрацоўку, у выніку чаго губляе 30 % свайго вагі. У першасную апрацоўку ўваходзіць аддзяленне мяса ад пражылак, скуры і костак. Затым мяса падвяргаюць тэрмічнай апрацоўцы, пасля якой з 70 г адымаюць яшчэ 27 г і па паперах 43 г застаецца, а да талеркі даходзяць валокны ад мяса і курыныя косці.

Чаму да асуджаных не даводзяць нормы замены мяса і іншых прадуктаў? Людзі проста не ведаюць, колькі грамаў курынага мяса ці варанай каўбасы пакладзена замест вызначаных 100 грамаў свініны або ялавічыны. А не ведаюць – значыць, і не будуць абурацца, не будуць задаваць пытанні, не будуць скардзіцца. Мне ўдалося высветліць нормы замены мяса (ялавічыны і свініны) на мяса курынае. У турме яно замяняецца адзін да аднаго. Хто ж прыдумаў гэтыя нормы замены? Мяса курыцы значна таннейшае за ялавічыну і свініну. Па каларыйнасці таксама саступае. Замена на каўбасу – не ўказаная. У ВК-5 горада Івацэвічы замест мяса вельмі часта нам мяшалі ў кашу нарэзаныя кавалачкі самай таннай варанай каўбасы. Пры варэнні яна разбухала і станавілася ўдвая большай за першапачатковы памер, то бок чаго ў гэтай каўбасе было больш – мяса ці соі – вялікае пытанне. Затое ў сталовай заўсёды можна было «купіць» за цыгарэты смажаную рыбу і смажаную каўбасу. Як, зрэшты, і ўсё астатняе. Рыба, дарэчы, яшчэ адзін праблемны элемент турэмнага меню. Проста немагчыма вызначыць, колькі табе гэтай рыбы даюць, як яе дзяліць на 10 чалавек? Бо даюць усё ў адным бачку, а не парцыённа!

У якім стагоддзі жывём? Хто даў права прыніжаць людзей да ўзроўню свінняў і накладаць ім ежу ў адно карыта? Хто даў права прыніжаць людзей да ўзроўню жывёл, каб яны кідаліся на ежу, намагаючыся хутка ўхапіць хоць кавалачак, каб хоць штосьці атрымаць?

У СІЗА – 1 Мінска з рыбы рабілі так званы паштэт. Невялікую рыбу варылі з галовамі, непатрашоную. Затым яе ціснулі, як вараную бульбу ў пюрэ, і накладвалі ў бачкі на 20 чалавек. Я быў проста ў шоку, калі ў першы раз убачыў такую «страву». Гэта месіва нельга прызнаць ежай, прыдатнай для людзей. У маёй камеры сядзеў адмысловы кантынгент, людзі, якія не мелі падтрымкі ад родных з волі, але і яны не маглі капацца ў гэтым смярдзючым варыве.

У калоніі ў Івацэвічах я доўга змагаўся з мясцовай «юшкай». Такі суп давалі на вячэру, але есці яго было немагчыма. Дробную рыбу проста закідваюцца ў катлы, нават не пачысціўшы ад вантробаў. І нам усё гэта прапанавалі есці. Натуральна, што нават вельмі галодны чалавек не можа сябе прымусіць з’есці гэты «кулінарны шэдэўр». Таму гэтай «юшкай» адкормлівалі на ферме калоніі свіней. Сала ад гэтых свіней прадавалі тут жа, у краме калоніі. Шчыра скажу, я нават не здагадваўся, што сала можа мець непрыемны рыбны пах. Вось такая «безадходная вытворчасць», калі і для свіней, і для людзей – адна ежа.

І ўсё-такі я дамогся таго, што юшку сталі варыць з большай рыбы (путасу або селядца). Аднак адразу ўзнікла іншая праблема – у бачках зняволеных аказваліся толькі рыбіны галовы і хвасты. Затое за цыгарэты смажаную рыбу можна было ў сталовай набыць у любой колькасці.

Доўга дамагаўся ад адміністрацыі, каб яны звярнулі на гэта ўвагу. Дамогся. Начальнік калоніі адмыслова выклікаў мяне і абвясціў, што юшка будзе з вялікай рыбы і без галоў. Але «свята» доўжыўся нядоўга: як жа з гэтым маглі змірыцца тыя, каго пазбавілі «рыбнага бізнэсу»?

Яшчэ ў 2007 годзе асуджаныя калоніі № 1 Мінска выявілі ў варанай рыбе чарвякоў. Сталі паціху разбірацца, не падымаючы шуму, і знайшлі пустыя скрыні ад марожанай рыбы, на якіх стаялі штампы «Для кармлення пушных звяроў». Думаю, што такія прыклады могуць быць па кожнай беларускай калоній, а значыць, гэта не выпадковасць, гэта сістэма. Чаму асуджаных абкрадаюць і хто кладзе ў кішэню гэтыя грошы? Да якога часу наглядчыкі і органы кантролю будуць займацца адкрытым пакрывальніцтвам гэтых злачынстваў? І хто за гэта панясе пакаранне? Калі дзяржава не ў стане забяспечваць паўнавартаснае харчаванне асуджаных, то чаму не дазволяць ім атрымліваць перадачы ад родных і тых, хто гатовы дапамагчы, хоць бы раз на 2 месяцы? Чаму наша дзяржава эканоміць на здароўі сваіх грамадзян? Хіба можна прыгатаваць не шкодную для арганізма страву на пальмавым алеі вельмі дрэннай якасці?

Чаму ў шапіку турмы няма ў продажы гародніны і садавіны? За 20 месяцаў знаходжання ў Гародні я толькі тры разы бачыў, што ў шапіку прадаюць цыбулю. Няўжо ўжо цыбуля для Беларусі экзатычная гародніна? Я шмат разоў спрабаваў вырашыць пытанне з адміністрацыяй турмы, каб у шапіку турмы прадавалі яблык, але і гэта аказалася немагчыма. Аказваецца, і яблыкі для Беларусі з’яўляюцца экзатычным прадуктам. Нават тады, калі ад іх ломяцца сады і людзі гатовыя аддаваць яблыкі амаль за бясплатна (як было мінулай восенню). Усё гэта не дробязі, гэта тое, што робіць людзей інвалідамі. Хоць ні ў адным прысудзе не напісана, што асуджанага можна калечыць.

Рэчавае забеспячэнне – гэта яшчэ адна праблема, пра якую сарамліва маўчаць. Мне было вельмі сорамна за сваю краіну, калі я ўбачыў, якую форму ў калоніі выдаюць асуджаным. Яе можна насіць толькі да першага мыцця, а потым яна ператвараецца ў бясформенныя і страшныя зноскі. У гродзенскай турме з рэчавага забеспячэння я наогул нічога не атрымаў. Ды ніхто і не спытаў, ці трэба яно мне. Выдалі дзве прасціны замест звычайных трох, адну навалачку замест патрэбных трох. У дзень мыцця маю пасцельную бялізну з пральні вярнуць не могуць, вяртаюць толькі праз тыдзень, у наступны лазневы дзень. Цэлы тыдзень я, як і ўсе астатнія, вымушаны спаць наогул без бялізны. Альбо ёсць іншае выйсце – памяняць свае новыя прасціны на чыстую бялізну, але ўжо зусім старую. Я так і зрабіў (не спаць жа, быццам бомж у бярлозе). Але далей пры замене бялізны я ні разу (!) не атрымліваў паўнавартасныя прасціны і навалачку. Выдавалі такія, што, гледзячы на іх, міжволі думаеш, што яны засталіся яшчэ з часоў апошняй вайны. Пры гэтым карыстацца сваёй бялізнай, калі яна не белага колеру, асуджаным забаронена. Падкоўдранікі – не дазволеныя. Чаму? У чыю хворую галаву прыйшлі такія правілы?

Беларусь расхвальвае сябе перад усім светам. Але бачылі б замежнікі пасцельную бялізну, якую выдаюць у нас у месцах пазбаўлення волі! Бачылі б яны посуд, з якога даводзіцца прымаць ежу! Пры гэтым мець у турме свой посуд таксама забаронена (хоць тут пайшлі насустрач і дазволілі мець адну талерку).

Аднойчы пры праверцы ў мяне забралі ўсе пластмасавыя кантэйнеры, якія засталіся пасля прадуктаў. Раніцай, пры раздачы сняданку, кантралёр проста адмовіўся класці яго ў турэмны посуд, проста ляпнуў жалезнай мушкай і пайшоў далей. А ператрус зладзілі ў адплату за тое, што пішу «няправільныя» лісты. Калі б у цывілізаванай краіне ахоўнік не пакарміў асуджанага або не даў тое, што пакладзена па норме, то ён на наступны ж дзень быў бы звольнены. А ў нас – і скардзіцца няма каму, і разбірацца ніхто не будзе. Падкоўдранікаў – нельга, кубак, міску – нельга, а вымагаць што буйней – можна. Рамонт інтэрнату для асуджаных у калоніях цалкам ляжыць на плячах саміх асуджаных. Куды ж знікаюць сродкі, выдзеленыя на гэтыя мэты з бюджэту?

Дарэчы, у ВК-5 ёсць такія інтэрнаты, дзе ацяпленне не працуе шмат гадоў. У турме № 1 не могуць усталяваць выцяжку, сродкаў няма нават на закупку лямпаў дзённага святла. У калоніях і турмах пастаянна абясточваюць разеткі, і ў халодныя дні няма магчымасці прыгатаваць гарачую гарбату, каб пагрэцца Тлумачаць гэта дэкрэтам прэзідэнта аб эканоміі. Выконвайце дэкрэт! Хто ж не дае? Памяняйце ў камерах аконныя рамы, а то яны гнілыя і ў дзірах, замяніце неэфектыўнай радыятары. Эканомце, але не шкодзьце людзям, не адключайце электраэнергію зусім.

Гэта ўсё XXI стагоддзе, гэта ўсё «цывілізаваная Беларусь». У медсанчастцы турмы няма самых простых лекаў ад прастуды. У Гродзенскай турме больш за год не было стаматолага. Тут не лечаць зубы, а адразу выдаляюць іх. Мой сукамернік пакутаваў з хворым зубам са студзеня 2012 года. З гэтага часу ён больш за дзесяць разоў запісваўся на прыём да зубнога доктара, але так і не трапіў, з’ехаў у калонію траўні 2013 года. Хіба гэта не прыраўноўваецца да катаванняў?

Пра збіццё, правакацыі, здзекі і розныя махінацыі я магу кнігу напісаць (і, магчыма, калі-небудзь напішу). Але пакуль хачу задаць іншае пытанне: як доўга ўлада будзе маскіраваць за вывескай «законнасці, справядлівасці і дэмакратычнасці» анклавы рабаўладальніцкага ладу, створанага за платамі калоній? Доўга грамадства будзе маўчаць пра тыя праблемы ці рабіць выгляд, што яны яго не датычаць? Як доўга мы будзем заплюшчваць вочы на абсалютнае самавольства?

Мікола Аўтуховіч, апублікавана ў «Народнай Волі»

Іншыя палітычныя вязьні

  • Андрэй Рамашэўскі
  • Мікалай Дзядок
  • Максім Дашук
  • Юрый Лявонаў
  • Анатоль Букас