Аляксандр Францкевіч, прыйшоўшы ў Праваабарончы цэнтр “Вясна” ў дзень вызвалення з Івацэвіцкай калоніі № 22 , найперш папрасіў паперу і канверты, каб напісаць лісты сябрам. Гэты занятак пастаянна перарываўся званкамі і візітамі журналістаў з віншаваннямі і роспытамі пра тры гады ў няволі палітвязня, асуджанага па «справе анархістаў» . Сёе-тое Аляксандр распавёў і ў інтэрв’ю для сайта “Вясны”.
Аляксандр, у інтэрв’ю, якія Вы паспелі даць у першыя гадзіны пасля вызвалення, ні на што не скардзіцеся. Няўжо ўсё было так гладка?
– Вядома, не ўсё так гладка. Я проста лічу, што тая атмасфера страху, якая ствараецца ў нашым грамадстве – яе не трэба ўмацоўваць. Гэта значыць, з аднаго боку, вядома, трэба распавядаць пра рэпрэсіі ў дачыненні да людзей, якія знаходзяцца за кратамі – і палітвязьняў, і проста зняволеных. Але, з іншага боку, тым самым ствараецца татальная атмасфера страху ў нашым грамадстве … Я не хачу ўдзельнічаць у гэтым. Не хачу запалохваць людзей, каб яны затым думалі: а што ж будзе са мной, калі я траплю ў турму – мяне там зламаюць … Магчыма, у некаторых людзей ёсць няўпэўненасць у сябе , і я не хацеў бы спрыяць таму, каб іх штосьці адпуджвала ад грамадзянскай актыўнасці. Я лічу, што калі ў чалавека ёсць перакананні і прынцыпы, то ён усё гэта вытрымае. Ва ўсякім выпадку, я пагрозы свайму жыццю там не бачыў.
Гэта значыць, мэтанакіраваныя спробы зламаць вас вы на сабе адчулі?
– Так, вядома. І на сабе адчуў і назіраў з боку. Калі ў дачыненні да мяне гэта тычылася нейкіх рашэнняў «зверху» (гэта не было звязана канкрэтна з маімі адносінамі з адміністрацыяй калоніі ), то я бачыў такія ж прыклады ўздзеяння і на іншых людзей, звязаныя з іх канфліктамі з начальнікам калоніі, з намеснікам начальніка калоніі. Людзі проста займалі прынцыповую пазіцыю ў некаторых момантах, хтосьці нават пісаў скаргі і за гэта іх даволі сур’ёзна прэсавалі.
Што з таго, што ўжо на шчасце засталося ззаду, было самым складаным?
– Самым складаным для мяне была здрада маіх сяброў на самым пачатку, калі я цалкам разлічваў на іх прынцыповасць, а яны апынуліся не тымі, кім хацелі здавацца. Ну і, вядома, калі ўжо пачалася тэма памілавання – ізаляцыя ад іншых зняволеных, калі вакол мяне ствараліся такія ўмовы, таксама было цяжка. Але і на пачатку следства і ў калоніі заставаліся людзі, з якімі я быў у сяброўстве, нягледзячы ні на што. Нягледзячы на ізаляцыю, на ўсе гэтыя спосабы ціску, былі людзі, якія заставаліся людзьмі, і я памятаю пра іх.
У калоніі Вы адчулі на сабе, што такое быць «палітычным»?
– Так. У Салжаніцына ёсць такая трактоўка, па якой “палітычны” – гэта той, хто можа адмовай ад сваіх перакананняў атрымаць свабоду. Я цалкам падзяляю гэта, я на сабе гэта адчуў, таму што мне гэта прапаноўвалі.
А калі казаць пра стаўленне з боку зняволеных, то захапленне нейкае гэта выклікала хіба ў асяроддзі камерсантаў, то бок асуджаных па эканамічных артыкулах. Яны цікавяцца грамадскім жыццём , палітыкай , і, вядома, нам было цікава мець зносіны. А ў масе сваёй вязьні цынічныя, любую ідэю яны ставяць у рамкі ўласнай выгады, не могуць паверыць у тое, што чалавек можа шчыра прытрымлівацца нейкіх поглядаў, мець нейкую грамадзянскую пазіцыю. Для іх усё гэта альбо здавалася фарсам, альбо наогул яны гэтаму ніякага значэння не надавалі. Там пануе свая ідэалогія. Тым больш, мой анархізм, які адмаўляе ўладу… Бо якая розніца – улада адміністрацыі або ўлада злодзея. Я нічым не мог зацікавіць асноўную масу зэкаў.
Вы адсочвалі лёсы астатніх палітвязняў?
– Вядома. Я чытаў пра іх у газетах, цікавіўся ў тых, з кім перапісваўся. Бо ва ўсіх нас агульны лёс, нягледзячы на адрозненні ў палітычных поглядах. І, вядома, я суперажываў ім, нягледзячы на ідэалагічныя разыходжанні. Нейкія моманты характараў тых жа Статкевіча, Аўтуховіча, Дашкевіча мне імпануюць, яны мне сімпатычныя.
У няволі ў вас быў час пакапацца ў сабе. Знайшлі нешта раней не вядомае ў самім сабе?
– Вядома. Гэта нават выявілася ў тым, што я пачаў пісаць. Я і раней спрабаваў, але ніяк не ўдавалася скончыць. А калі быў у лагеры, асабліва ў ПКТ [памяшканне камернага тыпу – рэд .], змог нешта напісаць, і гэта, як мне вядома, апублікавана. Хоць наўрад ці ў мяне ёсць літаратурны талент, я ўсё-такі тэхнар, праграміст. Але ў любым выпадку для мяне такі досвед быў цікавы. Я за гэты час прачытаў шмат літаратуры. Пашырыў гарызонты сваёй свядомасці, можна сказаць. І, вядома, у мяне з’явілася ўпэўненасць ва ўласных сілах. Я зразумеў, што нічога звышгераічнага не патрабуецца, каб супрацьстаяць гэтай сістэме, проста трэба сапраўды верыць у тое, што ты кажаш.
Spring96
